Ο νομός, οι περιφέρειες, το μητροπολιτικό κέντρο και οι δήμοι

Οι γεωγραφικές και διοικητικές περιφέρειες της χώρας, καθώς φαίνεται, ακόμη και οι αρμόδιοι κυβερνητικοί παράγοντες που ενίοτε τις χρησιμοποιούν, τις έχουν μπερδεμένες στο μυαλό τους. Έτσι λοιπόν:

Σήμερα, Μάιος 2020, οι διοικητικές περιφέρειες της χώρας υποδιαιρούνται σε: Περιφέρειες, περιφερειακές ενότητες, δήμους (με τις υποδιαιρέσεις τους σε .....).

1. Περιφέρειες ονομάζονται οι 13 δευτεροβάθμιοι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.) του ελληνικού κράτους. Κάθε περιφέρεια έχει συσταθεί σε μια ευρύτερη περιοχή της χώρας (εξαιρουμένου του Αγίου Όρους), διαθέτει δικές της αυτοτελείς υπηρεσίες και προϋπολογισμό και τα όργανά της εκλέγονται με καθολική ψηφοφορία. Οι αρμοδιότητές της απλώνονται σε ένα ευρύ φάσμα: από το σχεδιασμό, το συντονισμό και την εφαρμογή των πολιτικών που άπτονται των ζητημάτων της περιοχής, μέχρι και επιμέρους καθήκοντα της κεντρικής διοίκησης που μπορεί να της ανατεθούν με νόμο. 

Ο όρος εμπεριέχει επίσης γεωγραφική σημασία, υπό την έννοια ότι οι περιφέρειες διαθέτουν συγκεκριμένη έκταση, πληθυσμό και έδρα,[1] όμως ο αμιγώς γεωγραφικός όρος είναι το διαμέρισμα. Από τις δεκατρείς περιφέρειες, μόλις τρεις ταυτίζονται εδαφικά με διαμέρισμα: Ηπείρου, Θεσσαλίας και Κρήτης.

1.1. Γεωγραφικά διαμερίσματα είναι οι περιοχές εκείνες της Ελλάδας που παρουσιάζουν κοινά γεωμορφολογικά και ιστορικά χαρακτηριστικά και ανήκουν γεωγραφικά στον ίδιο χώρο. Τα γεωγραφικά διαμερίσματα δεν έχουν διοικητική έννοια, όπως οι Περιφέρειες ή οι Διοικήσεις, αλλά χρησιμεύουν ως σχήματα για τη γεωγραφική και ιστορική έρευνα. Ήταν επίσημες διοικητικές περιφερειακές υποδιαιρέσεις της Ελλάδας μέχρι τη διοικητική μεταρρύθμιση του 1987[1]. Παρά την αντικατάστασή τους από τις Περιφέρειες, τα γεωγραφικά διαμερίσματα εξακολουθούν να αναφέρονται ευρέως στον καθημερινό διάλογο.

Διαίρεση Γεωγραφικών Διαμερισμάτων. 
Κατά τα σημερινά πρότυπα, από τα εννέα γεωγραφικά διαμερίσματα, μόλις τρία ταυτίζονται εδαφικά με περιφέρεια: Ήπειρος, Θεσσαλία και ΚρήτηΗ Θράκη ως γεωγραφικό διαμέρισμα, μαζί με δυο νομούς της Μακεδονίας (Δράμας και Καβάλας), αποτελούν την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης
Η Μακεδονία, χωρίζεται σε τρεις περιφέρειες.
Η Στερεά Ελλάδα, χωρίζεται σε τρεις περιφέρειες. Το γεωγραφικό διαμέρισμα δεν ταυτίζεται απόλυτα με τη σημερινή Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, στην οποία δεν εντάσσονται η Αττική (η οποία λόγω πληθυσμού αποτελεί αυτοδιοικητική περιφέρεια), η Αιτωλοακαρνανία, καθώς και το τμήμα της Κορινθίας από τον Ισθμό και ανατολικά.
Τα Νησιά Αιγαίου, χωρίζονται σε δύο περιφέρειες Βόρειο και Νότιο.
Αναφορικά με το θέμα διαχωρισμού νομών και περιφερειών, ο κ. Θεοδωρικάκος σημείωσε ότι «έχουμε τις περιφέρειες, αλλά έχουμε και τις υπο-περιφέρειες που είναι οι παλαιοί νομοί».-

1.1. Η Περιφέρεια Αττικής αποτελεί μία από τις 13 περιφέρειες της Ελλάδας με βάση το άρθρο 61 του Νόμου 1622/86, όπως αυτές καθορίστηκαν από το Προεδρικό Διάταγμα 51/1987, αποτελούμενη από τον Νομό Αττικής με έδρα την Αθήνα.[1][2]
Σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης, το οποίο τέθηκε σε εφαρμογή από την 1η Ιανουαρίου 2011, η ισχύουσα διοικητική διαίρεση της Αττικής έπαψε να υφίσταται και οργανώθηκε σε νέες διοικητικές μονάδες.[3] Με βάση τον νέο νόμο και τη νέα διοικητική διαίρεση που προκύπτει από αυτόν, καταργήθηκαν τα τέσσερα νομαρχιακά διαμερίσματα και η περιφέρεια διαιρείται σε οκτώ περιφερειακές ενότητες. Η Νομαρχία Αθηνών διασπάστηκε σε τέσσερις περιφερειακές ενότητες, Κεντρικού Τομέα Αθηνών, Βορείου Τομέα Αθηνών, Δυτικού Τομέα Αθηνών και Νοτίου Τομέα Αθηνών, η Νομαρχία Πειραιώς διασπάται στην περιφερειακή ενότητα Πειραιώς και στην περιφερειακή ενότητα Νήσων, ενώ οι Νομαρχίες Ανατολικής Αττικής και Δυτικής Αττικής μετατρέπονται στις αντίστοιχες περιφερειακές ενότητες. Επίσης, σύμφωνα με τον νέο νόμο συνίσταται η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής, η οποία εκτείνεται στα όρια της περιφέρειας Αττικής με έδρα την Αθήνα.[4]

Στο παρελθόν, η περιφέρεια Αττικής διαιρούνταν σε τέσσερις νομαρχίες που περιλαμβάνονταν αυτόνομες στον αριθμό των λοιπών Νομών της Ελλάδας: τη Νομαρχία Αθηνών, τη Νομαρχία Πειραιώς, τη Νομαρχία Ανατολικής Αττικής και τη Νομαρχία Δυτικής Αττικής. Τα νομαρχιακά διαμερίσματα Αθηνών και Πειραιώς συγκροτούσαν τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αθηνών - Πειραιώς, η οποία ήταν γνωστή και ως Υπερνομαρχία Αθηνών - Πειραιώς.

2. Περιφερειακή Ενότητα είναι ένας όρος της τοπικής αυτοδιοίκησης που εισήχθη το 2011 με το Πρόγραμμα Καλλικράτης και αποδίδει την υποδιαίρεση μιας περιφέρειας. Συνολικά έχουν οριστεί 74 περιφερειακές ενότητες.

Στην περιφέρεια Αττικής ορισμένες περιφερειακές ενότητες ταυτίζονται με τις εδαφικές περιφέρειες των νομαρχιών (περιφερειακές ενότητες Ανατολικής και Δυτικής Αττικής), ενώ άλλες προέκυψαν από το νησιωτικό τμήμα της νομαρχίας Πειραιώς (περιφερειακή ενότητα Νήσων) και τους τομείς της πρώην νομαρχίας Αθηνών (περιφερειακές ενότητες Βορείου, Δυτικού, Κεντρικού και Νοτίου Τομέων Αθηνών).

Διοικητικά, η περιφερειακή ενότητα δεν αποτελεί αυτοδιοικούμενο θεσμό ούτε διαθέτει δικό της συμβούλιο. Ορίζεται όμως ότι σε κάθε περιφερειακή ενότητα (ή ομάδα ενοτήτων σε λίγες περιπτώσεις) θα αντιστοιχεί ένας άμεσα εκλεγμένος αντιπεριφερειάρχης, ο οποίος θα προέρχεται υποχρεωτικά από το συνδυασμό του περιφερειάρχη, θα έχει δηλωθεί ως τέτοιος στο ψηφοδέλτιο και θα έχει αυξημένες κατά τόπον αρμοδιότητες.

3.1. Η Περιφερειακή Ενότητα Πειραιώς είναι μία από τις οκτώ περιφερειακές ενότητες στις οποίες διαιρείται η Περιφέρεια Αττικής. Περιλαμβάνει το αστικό τμήμα της πρώην Νομαρχίας Πειραιώς[1].

Ο πληθυσμός της ενότητας Πειραιώς είναι 448.997 κάτοικοι και η πυκνότητα πληθυσμού της είναι 8.905,67 κάτοικοι ανά τ.χλμ.[2] Η έκτασή της είναι 50,41 τ.χλμ.

Τη θέση του Αντιπεριφερειάρχη της Περιφερειακής Ενότητας είχε ο Γεώργιος Γαβρίλης ως το 2019. Από το 2019 Αντιπεριφερειάρχης είναι η Σταυρούλα Αντωνάκου.[3]

Η Περιφερειακή Ενότητα Πειραιώς αποτελεί τον Ευρύτερο Πειραιά, ήτοι τους εξής Δήμους: Δήμος Πειραιώς, Δήμος Νίκαιας - Αγίου Ιωάννου Ρέντη, Δήμος Κορυδαλλού, Δήμος Κερατσινίου - Δραπετσώνας, Δήμος Περάματος

3. Δήμοι. Πρωτοβάθμιος οργανισμός τοπικής αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.) είναι ο "δήμος". Διοικείται από δήμαρχο και δημοτικό συμβούλιο που εκλέγονται κάθε 5 έτη με καθολική ψηφοφορία. Κάθε δήμος χωρίζεται σε διαμερίσματα με την ονομασία «δημοτικές ενότητες» και αυτές με τη σειρά τους σε «κοινότητες». Οι τελευταίες διαθέτουν δικά τους συμβούλια, ο ρόλος αυτών όμως είναι συμβουλευτικός και δεν μπορούν να λάβουν αποφάσεις.

3.1. Δημοτική ενότητα

3.2. Κοινότητα

4. Λεκανοπέδιο Αττικής είναι ο γεωγραφικός χώρος που οριοθετείται από τον Υμηττό, την Πεντέλη, την Πάρνηθα και το Αιγάλεω, όπου επιτρέπονται οι μετακινήσεις στο ηπειρωτικό έδαφος της Περιφέρειας Αττικής,

5.  Η μητροπολιτική περιοχή της Αθήνας είναι αστική περιοχή με κέντρο το οικοδομικό συγκρότημα των Αθηνών. Αν και δεν υπάρχουν σαφή γεωγραφικά πλαίσια, αποτελείται από τις περιφερειακές ενότητες του Πειραιά, τον Κεντρικό, το Βόρειο, το Δυτικό και το Νότιο τομέα Αθηνών που είναι το κύριο μέρος του πολεοδομικού συγκροτήματος των Αθηνών[2], και μεγάλο μέρος της Ανατολικής (π.χ. Κορωπί) και Δυτικής Αττικής (π.χ. Ελευσίνα). Είναι η περιοχή που εξυπηρετεί ο ΟΑΣΑ.
Η μητροπολιτική περιοχή της Αθήνας βρίσκεται στην Αττική. Εκτείνεται στις Περιφερειακές Ενότητες του Πειραιά, τον Κεντρικό, το Βόρειο, το Δυτικό, το Νότιο τομέα Αθηνών, αλλά και τμήματα της Ανατολικής και Δυτικής Αττικής έχοντας πληθυσμό 3.761.810.[3]

Οι νομοί της χώρας, μέχρι την 1.1.2011, οπότε καταργήθηκαν, ήταν 51.  Επρόκειτο για περιφέρειες τόσο γεωγραφικές όσο και διοικητικές. Ειδικότερα:

1. Οι νομοί της Ελλάδας είναι μια καταργημένη βαθμίδα της Ελληνικής δημόσιας διοίκησης (1833-2010). Αποτελούσε Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου (Ν.Π.Δ.Δ.) και αρμοδιότητά της ήταν η διοίκηση των τοπικών ζητημάτων σε επίπεδο νομού.

Μέχρι το 2010 σε κάθε νομό αντιστοιχούσε ένας δευτεροβάθμιος οργανισμός τοπικής αυτοδιοίκησς (νομαρχία), με εξαίρεση την Αττική. Ωστόσο στους νομούς δεν συμπεριλαμβανόταν το Άγιο Όρος, το οποίο ορίζεται ως «Αυτόνομη Μοναστική Πολιτεία» ευρισκόμενη εντός της χώρας, αλλά υπαγόμενη σε ειδικό καθεστώς. Από την 1η Ιανουαρίου 2011, οπότε τέθηκε σε ισχύ το πρόγραμμα "Καλλικράτης" του Ν. 3852/2010, οι νομαρχιακές αυτοδιοικήσεις καταργήθηκαν και αντικαταστάθηκαν (με μετονομασία ή διάσπαση) από τις Περιφερειακές ενότητες (βλ. παρακάτω)

Μεταξύ των 51 αυτών νομών ήταν και ο νομός Αττικής. Ειδικότερα:

1.1.  Ο Νομός Αττικής αποτελούσε για πολλά χρόνια ένα από τους 51 νομούς της χώρας και ο μόνος που χωριζόταν σε 4 νομαρχίες, λόγω του τεράστιου πληθυσμού που συγκέντρωνε. Πρωτεύουσα του νομού ήταν η Αθήνα. Η Αττική συνορεύει δυτικά με το νομό Κορινθίας, βόρεια με το νομό Βοιωτίας και  νοτιοδυτικά με το νομό Αργολίδας, ενώ στα νότια και ανατολικά βρέχεται από το Σαρωνικό κόλπο και το Νότιο Ευβοϊκό κόλπο και δυτικά από τον Κορινθιακό. Διοικητικά η Αττική χωριζόταν από το 1972 μέχρι το 1997 σε επτά επαρχίες. Οι 4 (Αίγινας, Αττικής, Μεγαρίδας και Πειραιώς) ανήκαν γεωγραφικά στην Στερεά Ελλάδα, οι 2 επαρχίες της Αργολικής χερσονήσου (Τροιζηνίας και Ύδρας) ανήκαν γεωγραφικά στην Πελοπόννησο ενώ η Επαρχία Κυθήρων ανήκε γεωγραφικά στα Επτάνησα.

Σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης, το οποίο τέθηκε σε εφαρμογή από την 1η Ιανουαρίου 2011, η ισχύουσα διοικητική διαίρεση της Αττικής έπαψε να υφίσταται και οργανώθηκε σε νέες διοικητικές μονάδες. Με βάση τον νέο νόμο και τη νέα διοικητική διαίρεση, που προκύπτει από αυτόν, καταργήθηκαν τα τέσσερα νομαρχιακά διαμερίσματα και η περιφέρεια του νομού Αττικής υποδιαιρείται σε οκτώ περιφερειακές ενότητες. Η Νομαρχία Αθηνών διασπάστηκε σε τέσσερις περιφερειακές ενότητες, Κεντρικού Τομέα Αθηνών, Βορείου Τομέα Αθηνών, Δυτικού Τομέα Αθηνών και Νοτίου Τομέα Αθηνών, η Νομαρχία Πειραιώς διασπάται στην περιφερειακή ενότητα Πειραιώς και στην περιφερειακή ενότητα Νήσων, ενώ οι Νομαρχίες Ανατολικής Αττικής και Δυτικής Αττικής μετατρέπονται στις αντίστοιχες περιφερειακές ενότητες. Επίσης, σύμφωνα με τον νέο νόμο συνίσταται η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής, η οποία εκτείνεται στα όρια της περιφέρειας Αττικής με έδρα την Αθήνα.

Αναφορικά με το θέμα διαχωρισμού νομών και περιφερειών, ο κ. Θεοδωρικάκος σημείωσε ότι «έχουμε τις περιφέρειες, αλλά έχουμε και τις υπο-περιφέρειες που είναι οι παλαιοί νομοί»