Τι είναι τα ανθρώπινα ή ατομικά δικαιώματα (απλά, κατανοητά και σύντομα μαθήματα "συνταγματικών ελευθεριών" ή "ατομικών δικαιωμάτων" )

 

1. Δικαιώματα και ιδεολογίες.

Στην κοινωνία των μη Νομικών υπάρχει διάχυτη μια ρευστή και γενικόλογη αντίληψη, άλλοτε προσχηματική και άλλοτε από πίστη ή από άγνοια, ότι τα ανθρώπινα ή ατομικά δικαιώματα (ή ατομικές ή ανθρώπινες ή συνταγματικές ελευθερίες) είναι δικαιώματα συνυφασμένα με την ανθρώπινη υπόσταση ή απορρέουν από τη "φύση", τον "ορθό λόγο", τη "θεία βούληση", το "αίσθημα δικαίου", την "ταξική ή καπιταλιστική οργάνωση της κοινωνίας", την "πολιτική ορθότητα", τον δικαιωματισμό, την woke culture κλπ.

Η αντίληψη αυτή, με όλες τις παραπάνω ποικίλες αποχρώσεις της, δεν ευσταθεί ούτε από νομική ούτε από κοινωνικοπολιτική άποψη. Τα υπό νομική έννοια δικαιώματα δεν είναι ιδεολογικές ή φιλοσοφικές απόψεις, πίστεις ή επιθυμίες, όσο πειστικά ή δυναμικά κι αν υποστηρίζονται από τους εκάστοτε υποστηρικτές τους. Κι αυτό γιατί "δικαιώματα" που προϋπάρχουν ή προϊσχύουν ή υπερισχύουν μιας συνταγματικής ή, γενικότερα, έννομης τάξης δεν είναι κατά νομική ακριβολογία δικαιώματα.

Για τον ίδιο λόγο δεν είναι Δίκαιο το οποιοδήποτε σύστημα κανόνων ή ιδεών ή φιλοσοφικών και πολιτικών πεποιθήσεων πέρα και πάνω από το κράτος, το σύνταγμα και τους νόμους! Δεν υπάρχει, δηλαδή, υπερκρατικό ή υπερσυνταγματικό δίκαιου! Υπάρχουν βέβαια, κανόνες ηθικής, ήθη, έθιμα, κανόνες δεοντολογίας κλπ, που εκπορεύονται από τις παραπάνω ποικίλες φιλοσοφικές, θρησκευτικές ιδεολογικές ή άλλες κοινωνικές πεποιθήσεις και πρακτικές· όμως, όλες αυτές οι θεωρήσεις της ζωής και του κόσμου δεν συνιστούν κατά νομική ακριβολογία Δίκαιο.

Βεβαίως, η θέσπιση, η εφαρμογή και η ερμηνεία των συνταγματικών δικαιωμάτων ή ελευθεριών είναι συνάρτηση των παραπάνω ιδεολογικών και φιλοσοφικών αντιλήψεων, πεποιθήσεων και επιλογών, καθώς και των ιστορικών συγκυριών και κοινωνικοπολιτικών συσχετισμών που προσδίδουν το πλατύτερο ή στενότερο νόημα στο περιεχόμενό τους ή στην κατεύθυνσή τους! Οι αντιλήψεις, όμως, αυτές δεν αποτελούν δικαιώματα ούτε την γενεσιουργό πηγή των δικαιωμάτων, ούτε είναι αυτές που τους προσδίδουν την ισχύ και την εμπεριεχόμενη σ' αυτά εξουσία ικανοποίησης. Την εξουσία αυτή την προσδίδει στις αντιλήψεις αυτές η Πολιτεία και, ορθότερα, η κρατική εξουσία δια των θετών κανόνων δικαίου, δηλαδή δια του (θεσπισμένου ή τεθειμένου ή θετού ή) θετικού Δικαίου που αποτελεί το περιεχόμενο της έννομης τάξης! Μόνο έτσι γεννιούνται τα κατά νομική ακριβολογία δικαιώματα.

2. Τι είναι δίκαιο και δικαίωμα στη Νομική επιστήμη

2.1. Δίκαιο, νόμοι, έννομη τάξη.

Δίκαιο είναι το σύστημα των υποχρεωτικών κανόνων που ρυθμίζουν με αναγκαστικό τρόπο την κοινωνική συμβίωση.

Το δίκαιο (και οι κανόνες του) παράγεται, κυρίως, από την νομοθετική λειτουργία του κράτους: συντακτική λειτουργία κατά τη δημιουργία ή σύσταση ενός κράτους και αναθεωρητική λειτουργία σε κάθε μετέπειτα τροποποίηση των συνταγματικών κανόνων και των δικαιωμάτων που εμπεριέχονται σ' αυτούς. Πρόκειται για τους κανόνες του Συντάγματος!

Περαιτέρω, οι κοινοί νόμοι παράγονται από τη νομοθετική λειτουργία του κράτους μετά τη σύστασή του, δηλαδή κατά τη συνήθη λειτουργία της Βουλής (τυπικοί νόμοι), ενώ οι υπόλοιποι κανόνες δικαίου (π.χ. προεδρικά διατάγματα, υπουργικές αποφάσεις κλπ) παράγονται από τα εκάστοτε αρμόδια όργανα του κράτους (Πρόεδρος Δημοκρατίας, Υπουργοί κλπ).

Το σύστημα όλων των παραπάνω κανόνων δικαίου συγκροτεί την έννομη τάξη της χώρας, στο πλαίσιο της οποίας παράγονται, εξειδικεύονται και ερμηνεύονται τα ανθρώπινα ή ατομικά δικαιώματα.

2.2. Ορισμός και διακρίσεις του δικαιώματος.

Δικαίωμα, λοιπόν, κατά νομική ακριβολογία, είναι η εξουσία που απονέμει το δίκαιο στα πρόσωπα για να εξυπηρετήσουν τα έννομα συμφέροντά τους!

Και μια βασική διάκρισή τους είναι σε:

i. δημόσια (ή δημοσίου δικαίου), όπως π.χ. δικαίωμα συνάθροισης, απεργίας, έκφρασης, σύναψης γάμου κλπ και

ii. ιδιωτικά (ή ιδιωτικού δικαίου), όπως π.χ. εμπράγματα (κυριότητας, υποθήκης κλπ) κληρονομικά, οικογενειακά (π.χ. γάμου, διατροφής), κλπ.

3. Τα δικαιώματα έχουν πηγή τους το θετικό δίκαιο.

Τα δικαιώματα είναι προϊόντα του ισχύοντος θετικού δικαίου, το οποίο ρυθμίζει τις κοινωνικές σχέσεις, καθορίζει τους δικαιούχους και τα προστατευόμενα (έννομα) βιοτικά συμφέροντά τους και απονέμει στους ανθρώπους τις κατάλληλες εξουσίες για την ικανοποίησή του! Π.χ. στο πλαίσιο των αστικών δικαιωμάτων απονέμει το δικαίωμα εκμίσθωσης, πώλησης κλπ ενώ στο πλαίσιο των συνταγματικών ή ανθρωπίνων δικαιωμάτων απονέμει π.χ. το δικαίωμα συνάθροισης, ίδρυσης πολιτικών κομμάτων, ελεύθερης έκφρασης, σύναψης γάμου κλπ.

Συνεπώς το δικαίωμα, ως απονεμημένη έννομη ικανότητα, προϋποθέτει το δίκαιο, κι αυτό με τη σειρά του προϋποθέτει την κρατική εξουσία που το παράγει, το προστατεύει και το υλοποιεί με τους καταναγκαστικούς μηχανισμούς της (δικαστήρια, δημόσια διοίκηση, αστυνομία κλπ).

Κανένα απ' τα γνωρίσματα του δικαιώματος δεν υπάρχει στα υπερσυνταγματικά ή υπερκρατικά ή προσυνταγματικά ιδεολογήματα, ιδεολογίες, φιλοσοφίες περί ορθού λόγου, αισθήματος δικαίου, φυσικού δικαίου κλπ. Παρά ταύτα, όλες αυτές οι φιλοσοφικές θεωρήσεις της ζωής, όπως προαναφέρθηκε, διαμορφώνουν, επηρεάζουν και εμπλουτίζουν τα αντίστοιχα δικαιώματα και τις πεποιθήσεις μας αλλά κατά κανένα τρόπο δεν αποτελούν πηγές του δικαίου ούτε συνιστούν Δίκαιο ούτε, βεβαίως, κατά νομική ακριβολογία δικαιώματα! Συνεπώς, δεν είναι δυνατό εξ ονόματός τους να αξιωθεί η επίκληση (π.χ. υπό τη μορφή της ισότητας, της ανθρώπινης ελευθερίας κλπ), η αναγνώρισή τους και η εξαναγκαστική ικανοποίησή τους με τη συνδρομή της Πολιτείας!