(Ζαν Ζακ Ρουσώ, Το κοινωνικό συμβόλαιο, 1771) Απόσπασμα Κεφ. 8ο Ο Λαός.

Όπως πριν από την ανέγερση ενός μεγάλου οικοδομήματος ο αρχιτέκτονας παρατηρεί και δοκιμάζει το έδαφος για να δει αν μπορεί να αντέξει το βάρος, ο σοφός νομοθέτης δεν συντάσσει νόμους καλούς καθεαυτούς, αλλά πρώτα εξετάζει αν ο λαός για τον οποίο προορίζονται μπορεί να τους δεχτεί. Γι’ αυτόν το λόγο ο Πλάτων αρνήθηκε να δώσει νόμους στους Αρκάδες και στους Κυρηναίους(1), γνωρίζοντας ότι οι δυο λαοί ήταν πλούσιοι και δεν θα μπορούσαν να ανεχθούν την ισονομία. Γι’ αυτό και έβλεπε κανείς στην Κρήτη καλούς νόμους και κακούς ανθρώπους, γιατί ο Μίνωας πειθάρχησε ένα λαό γεμάτο πάθη.

Χίλια έθνη διακρίθηκαν στη γη που δεν θα μπορούσαν ποτέ να ανεχθούν καλούς νόμους, όμως ακόμα και όσα θα μπορούσαν, αφιέρωσαν ελάχιστο χρόνο γι’ αυτόν τον σκοπό σε όλη τους την ιστορία.

 Οι λαοί, όπως και οι άνθρωποι, είναι δεκτικοί εκμάθησης μόνο κατά τη νιότη τους. Όταν γερνούν δεν μπορούν να βελτιωθούν. Άπαξ και εδραιωθούν τα έθιμα και ριζώσουν οι προκαταλήψεις, είναι επικίνδυνο και μάταιο εγχείρημα η μεταρρύθμισή τους. Ο λαός δεν μπορεί καθόλου να ανεχθεί να θίξει κανείς τα δεινά του για να τα απαλείψει, όπως οι ανόητοι και δειλοί άρρωστοι τρέμουν μόλις αντικρίσουν γιατρό.

(Ζαν Ζακ Ρουσώ, Το κοινωνικό συμβόλαιο, 1771, Collection complète des oeuvres, Genève, 1780-1789, σελ 28-29).-

-----------------------------------

(1) Κυρηναίοι είναι οι κάτοικοι της Κυρηναϊκής χερσονήσου, ανατολική παράκτια περιοχή της Λιβύης. Μέχρι τη δεκαετία του '70, η περιοχή αποτελούσε μια από τις τρεις επαρχίες της χώρας, μαζί με τις επαρχίες Τριπολίτιδα και Φεζάν, οι οποίες χωρίστηκαν σε μικρότερα διοικητικά τμήματα. Πήρε το όνομά της από την αρχαία Ελληνική αποικία Κυρήνη.

CHAPITRE VIII Du Peuple. Comme avant dʼélever un grand édifice lʼarchitecte observe & observe & sonde le sol pour voir sʼil en peut soutenir le poids, le sage instituteur ne commence pas par rédiger de bonnes loix en elles-mêmes, mais il examine auparavant si le peuple auquel il les destine est propre à les supporter.

Cʼest pour cela que Platon refusa de donner des loix aux Arcadiens & aux Cyréniens, sachant que ces deux Peuples étoient riches & ne pouvoient souffrir lʼégalité: cʼest pour cela quʼon vit en Crete de bonnes loix & de méchans hommes, parce que Minos nʼavoit discipliné quʼun peuple chargé de vices. Mille nations ont brillé sur la terre qui nʼauroient jamais pu souffrir de bonnes loix, & celles même qui lʼauroient pu nʼont eu dans toute leur durée quʼun tems fort court pour cela.

La plupart des peuples ainsi que des hommes ne sont dociles que dans leur jeunesse, ils deviennent incorrigibles en vieillissant; quand une fois les coutumes sont établies & [238] les préjugés enracinés, cʼest une entreprise dangereuse et vaine de vouloir les réformer; le peuple ne peut pas même souffrir quʼon touche à ses maux pour les détruire, semblable à ces malades stupides & sans courage qui frémissent à lʼaspect du médecin.

--------------------------------

(page 28-29) Jean-Jacques Rousseau, DU CONTRAT SOCIAL, OU PRINCIPES DU DROIT POLITIQUE, in Collection complète des oeuvres, Genève, 1780-1789, vol. 1, in-4°, édition en ligne www.rousseauonline.ch, version du 7 octobre 2012.